top of page

Біяграфія

У нашы дні Іван Шамякін ўспрымаецца амаль як бездакорны савецкі пісьменнік. Мала хто з беларускіх літаратараў атрымаў ад дзяржавы столькі рэгалій і ўзнагарод. Сапраўды, Шамякін-Герой Сацыялістычнай  Працы, акадэмік Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі, Народны пісьменнік, лаўрэат Дзяржаўнай прэміі СССР і дзвюх дзяржаўных прэмій БССР. І пры гэтым яго кнігі зачытвалі да дзюр і выдавалі шматтысячнымі накладамі. У чым сакрэт яго поспеху? Адна з прычын - у бездакорнай біяграфіі. Шамякін нарадзіўся на ўсходзе Беларусі - у вёсцы Карма Добрушскага раёна. Скончыў Гомельскі тэхнікум будаўнічых матэрыялаў і яшчэ да вайны адправіў першыя апавяданні ў адзін з мінскіх часопісаў. У 1940 - м быў прызваны ў войска, служыў у артылерыі ў Запаляр'і, дзе ваяваў вялікую частка Вялікай Айчыннай.
- Батарэя, дзе я ўжо камандаваў разлікам, выпускала сотні снарадаў у суткі. Не веру тым, хто сцвярджае, што краіна не рыхтавалася да вайны. Адкуль на далёкай Поўначы было столькі снарадаў? І пазней, калі фіны перарэзалі Кіраўскую дарогу, мы ніводнай гадзіны не заставаліся без боепрыпасаў, - успамінаў Шамякін У адной з кніг. Вярнуўшыся на радзіму пасля вайны, ён нейкі час працаваў настаўнікам, але працягваў пісаць. Пасля першых публікацый у 1947 - м яго прынялі ў Саюз пісьменнікаў, а праз год

Шамякін паступіў у вышэйшую партыйную школу і канчаткова перабраўся ў Менск. Ў 1949-м выйшаў яго першы раман "Глыбокая плынь", які замацаваў за пісьменнікам статус ўзыходзячай (і да таго ж ідэалагічна правільнай) літаратурнай зоркі. Сталінская прэмія трэцяй  ступені, атрыманая за гэтую кнігу, дазволіла купіць машыну
«Перамога» - у пасляваенным Мінску гэта была рэдкасць.
- І дзіўна, тры гады трымалі шафёра, які рабаваў нас: ледзь не кожны дзень нешта псавалася. Па сенешнім гадзіне сорамна прызнацца, што я, малады, здаровы мужчына, ня мог засвоіць ваджэнне машыны, - успамінаў пісьменнік у адной з кніг. З таго часу Шамякін знаходзіўся на высокіх пасадах. У 1952-м узначальваў альманах «Савецкая Айчына " (цяпер Часопіс «Нёман» - галоўнае рускамоўнае Літаратурнае выданне Беларусі), у 1954-м перайшоў у Саюз пісьменнікаў, дзе працаваў доўгія год. Быў уваходны ў кабінеты начальнікаў і дапамагаў з жыллём шматлікім сваім калегам. - Я любіў выбіваць, у прыватнасці, кватэры, не саромеўся дабірацца ды самага верху, так таго ж Ціхана Кісялева, старшыні Саўміна, і а нават ды Машэрава, - распавядаў Шамякін. Нездарма менавіта Яму Пётр Машэраў даручыў кіраваць будаўніцтвам Дома літаратараў, які быў узведзены недалёка ад цэнтральнага ўваходу ў парк Горкага. Паралельна, у 1971-1985 гадах, Шамякін узначальваў Вярхоўны Савет БССР. Праўда, вялікіх цяжкасцяў у яго гэта не выклікала. - Дэпутацкія сэсіі (два разы на год) адбываліся чынна і спакойна. Даклады гучалі строга фармальная, паводле рэгламенту, спрэчкі ніякіх эмоцый ні ў кога не выклікі, - пісаў Васіль Быкаў у мемуарах "Доўгая дарога дадому". - Дэпутаты звычайна драмалі ў залі, некаторыя чыталі газеты, пісьменнікі (Панчанка, Лужанін, Гілевіч), падобная, складалі вершы. Веў паседжанні старшыня Вярхоўнага Савета Іван Шамякін, які ня мог падрамаць за сталам прэзідэнта, хаця было бачна, як тое яму хацелася. Каманды ў залю ён падаваў з паперкі, якую яму прыносіла сакратарка Чагіна. Аднайчы, кіруючы галасаваннем, ня адрываецца ад паперкі прачытаў запал « " Хто за, хто супраць, успрымаўшыхся няма - аднагалосна". У зале засьмяяліся, бо ніхто яшчэ не паспеў падняць рукі. Алё затым дакладна гэтак жа паднялі. У 1980-м Іван Пятровіч перайшоў на працу ў выдавецтва " Беларуская энцыклапедыя», якое ўзначальваў да вясны 1992-га. Ягоны намеснік, драматург Алесь Петрашкевіч, сцвярджаў у мемуарах, што Шамякін фактычна выконваў функцыі " вясельнага генерал». Праўда, адносіны ў абодвух былі няважнымі, што магло адыграць сваю ролю ў такой ацэнцы. Сустрэча з будучай жонкай - у пятым класе Поспеху ўскосна садзейнічала сямейная рэпутацыя-трэба сказаць, бездакорная. Сваю будучую жонку Шамякін ўбачыў яшчэ ў пятым класе - «маленькую, рыжанькую, з вялікімі блакітныя вочы, вельмі жывыя і выразныя". Закахаўся ў яе пасля аднаго эпізод. Іван адгадаваў доўгія валасы. Дырэктар некалькі разоў папярэджваў яго, а затым сілком абстрыг яму валасы на вачах ва ўсяго класа. Усе здзекаваліся (некаторыя нават казалі, што яго "стрыглі як авечку"), спачувала толькі Маша. Але праз тры месяцы сям'я Шамякіна пераехала. У наступны раз яны сустрэліся ў Гомелі, куды паехалі вучыцца па заканчэнні сямігодкі. За год да пачатку вайны яны пажаніліся і пражылі разам 58 гадоў. Жонка была першым чытачом і крытыкам яго твор. Казалі, што менавіта туга па нябожчыцы жонцы паскорыла смерць пісьменнік. Але куды больш важным фактарам, тлумачальным поспех Івана Пятровіча, была яго фантастычная прадуктыўнасць: ён пакінуў пасля сябе больш за дзесятак раманаў, некалькі дзесяткаў аповесцяў, а таксама п'есы, сцэнары, публіцыстыку, яго збор твораў склала 23 тамы. А таксама несумненны талент: па ўменню «закруціць сюжэт» пісьменнік быў адным з лепшых сярод беларускіх літаратараў. Нядзіўна, што яго раманы "Трывожнае шчасце" « "Сэрца на далоні" « " Снежныя зімы", "Атланты і карыятыды" « "Вазьму твой боль" « "Злая зорка" і іншыя карысталіся неверагоднай папулярнасцю. Тым больш што Іван Пятровіч быў не тым пісьменнікам, хто кліча чытачоў наперад і тым самым апярэджвае эпоху. Шамякін шчыра прымаў савецкія рэаліі, што змякчала фальш пэўных праяў савецкай рэчаіснасці. Ён развіваўся нароўні з савецкай элітай і ў той жа час быў на паўкроку наперадзе грамадства, якое нярэдка пазнавайце аб новых павевах у жыцці з яго твораў. Але блізкая сувязь з савецкімі рэаліямі згуляла з пісьменнікам злы жарт. Нават у яго лепшых творах самымі яркімі і пераканаўчымі фрагментамі з'яўляліся тыя, дзе Шамякін ішоў за жыццём, а не за партыйнымі ўстаноўкамі.

воспитание — это своего рода хитрый механизм, который должен действовать незаметно и вместе с тем ни на миг не останавливаясь; не греметь, не лязгать, не дымить, не чадить — работать безотказно.
         
          Иван Шамякин

bottom of page